کهن ترین اثری که در تهران پیدا شد - وبلاگ ساختمان

به گزارش وبلاگ ساختمان، صادق ملک شهمیرزادی ـ باستان شناسی که این کهن اثر را یافته است، در مقاله ای، جزئیات و محل این کشف را این گونه تشریح نموده است: سرزمین تهران از نظر جغرافیایی طبیعی و باستان شناسی به مثلثی اطلاق می گردد که ضلع شمالی آن را بخشی از سلسله جبال البرز و دو ضلع دیگر آن را رودخانه های کرج و جاجرود تشکیل می دهند. شاخه های پایانی این دره در نقطه ای واقع در حاشیه شمالی کویر مرکزی به هم می پیوندند و رأس های مثلث را می سازند و کهن ترین یافته های باستانی این مثلث نیز از نزدیک رأس آن که حوضه مسیله نامیده شده، به دست آمده است.

جلگه وسیع و آبرفتی ورامین، که بخش وسیعی از این مثلث را تشکیل می دهد، خود مخروط افکنه رودخانه جاجرود است. در جنوب غربی این جلگه، شاخه های پایانی رودخانه های کرج و جاجرود و رودخانه دیگری که از غرب وارد منطقه می گردد و رودشور نام دارد، به هم می پیوندند و از طریق حوضه مسیله وارد دریاچه نمک مسیله می شوند.

حوضه مسیله که در جنوب شهر تهران قرار گرفته، خود بخشی از کویر بزرگی است که قسمت اعظم غرب و شمال غربی فلات مرکزی ایران را تشکیل داده است. حوضه مسیله به صورت چهارضلعی نامنظمی است که بخش شمال شرقی کویر را اشغال نموده و از طریق رشته کوه های دوازده امام و سیاه کوه از بقیه کویر جدا شده است و عمیق ترین جای آن دریای مسیله یا دریای نمک نام دارد.

جهت جریان شاخه های رودخانه های جاجرود و کرج از شمال غربی به جنوب شرقی و در راستای گسل های دوازده امام است. در جنوب شرقی دوازده امام، ارتفاعات سیاه کوه واقع شده است که از همه بلندی های اطراف دریای نمک معروف تر است و بلندترین نقطه آن 2110 متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است.

در دامنه های شمالی سیاه کوه، چشمۀ آبی به نام چشمه شاه وجود دارد که آب آن کم و تلخ، ولی قابل شرب است و دامداران از آن برای دام های خود استفاده می نمایند. در عصر صفوی آب این چشمه در مسیری به طول تقریبی 8 کیلومتر از طریق ناودان های سنگین زمینی به بنایی که حرمسرا نامیده می شد و نزدیک کاروانسراهای قصر بهرام و عین الرشید واقع شده است، راهنمایی می شد. در زمستان ها قسمت های بالایی سیاه کوه به علت ارتفاع قابل توجه آن از برف پوشیده می گردد و ذوب برف ها سبب جمع شدن آب در چاله های کوه تا ماه های دوم و سوم بهار می گردد. دامداران مجاز امروزی از این آب ها برای احشام خود استفاده می نمایند.

به این ترتیب منطقه مورد بحث از نظر جغرافیایی طبیعی به گونه ای است که در فصل بهار پیش از فصول دیگر سال شرایط زیست محیطی مناسبی دارد. امروزه سازمان محیط زیست کشور این منطقه را حفاظت شده اعلام نموده و به صورت پارک ملی درآورده است، در نتیجه دامداران دیگر مانند گذشته بی رویه رمه های خود را برای چرا به آن وارد نمی نمایند و انواع حیوانات سم دار و گربه سانان آزادانه در آن به سر می برند. پوشش گیاهی این منطقه نیز به علت حفاظت آن بیشتر شده است و در فصل بهار، علفزارهای پراکنده در آن فراوان می گردد. به نظر می رسد در دوران پارینه سنگی میانه، یعنی حدود 50 تا 60 هزار سال پیش، این منطقه از نظر تأمین نیازهای غذایی گروه های جمع آورنده غذا و شکارورز دارای آمادگی کافی بود.

در همین منطقه بود که کهن ترین اثر تاریخی منسوب به تهران کشف شد. در آبان ماه سال 1372 که برای بازبینی بخشی از مسیر جاده ابریشم این منطقه بازدید شد یک دست افزار سنگی به دست آمد، که از نوع رنده های سنگی معینۀ نوع موسترین بود و قدمت آن حدود 50 تا 60 هزار سال پیش تخمین زده شد. این رنده از تراشه ضخیم سنگ ریولیت ساخته شده و طول آن 12.3، عرض آن 8.2 و ضخامت آن 4 سانتی متر و وزن آن 300 گرم است.

این رنده سنگی در حوضه مسیله و در حوالی محلی که رشته کوه دوازده امام به سیاه کوه نزدیک می گردد، پیدا شده است. در یک لبه این رنده هنوز آثار روتوش قدیمی قابل مشاهده است و به نظر می رسد پس از آن که این لبه تیزی خود را در نتیجه استفاده زیاد از دست داده، لبه دیگر آن را برای ایجاد لبه ای تیز با روتوش های اولیه پیراسته اند تا بعداً با ایجاد روتوش های نهایی از آن رنده جدیدی بسازند، ولی از آنجا که قسمت زیر روتوش های اولیه کمی تو رفته و فاقد استحکام لازم بوده و دیگر امکان استفاده مجدد نداشته آن را به صورتی که یافته شده است رها نموده اند.

پیش از پیدا شدن این اثر در سال 1955 میلادی (1334 شمسی) آقای ریبن گزارش داده بود که در حوالی تهران نمونه ای از دست افزار سنگی نوع موسترین یافته است که اولاً محل دقیق آن معلوم و معین نیست و ثانیاً علت انتساب آن به دوران پارینه سنگی میانه نیز ارائه نشده است.

اکنون با پیدا شدن این رنده سنگی معینۀ دوره پارینه سنگی میانه در سرزمین تهران در حوضه مسیله در منطقه ای واقع در حوالی رشته کوه دوازده امام به سیاه کوه از یک طرف و دریای نمک یا مسیله از طرف دیگر می توان با اطمینان بیشتری اظهار کرد این منطقه در این دوره، یعنی در حدود 50 هزار سال پیش خالی از سکنه نبوده است. با آنالیز گمانه های بیشتر و منظم و پیگیری باستان شناسی در منطقه ای که می توان آن را سرزمین تهران نامید، پیوند کانون های تمدنی و استمرار ادوار متفاوت فرهنگی از آن موقع تا به امروز قابل مطالعه و آنالیز است.

روانشاد صادق ملک شهمیرزادی که این گزارش او در کتاب رویدادها و یادمان های تاریخی تهران منتشر شده، گفته است: این رنده سنگی برای حفاظت و نگهداری طی یک صورت جلسه رسمی که در 20 اردیبهشت ماه سال 1373 شمسی تنظیم شد رسما به سازمان وقت میراث فرهنگی تحویل شد. این اثر اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می گردد.

در تقسیمات کشور، محلی که این دست افزار از آن کشف شده، درحال حاضر حوزه تهران محسوب نمی گردد و در محدوده کنونی استان سمنان است، اما در گذشته عنوان سرزمین تهران را داشته و از این دست افزار نیز به عنوان کهن ترین اثر تهران یاد می گردد.

افزون بر این، سابقه تمدنی تهران در پی کشف گورستان عصر آهن در تپه قیطریه به حدود سه هزار سال پیش می رسد. در سال های واپسین نیز، کشف اسکلت بانوی هفت هزار ساله در خیابان مولوی پیشینه تهران را عقب تر بُرده است.