چرا شوخی با واژه های فرهنگستان؟ - وبلاگ ساختمان

به گزارش وبلاگ ساختمان، مصطفی عاصی معتقد است، در واژه گزینی برای واژه های عمومی باید دقت بیشتری گردد تا مورد پسند مردم باشد و جنبه شوخی پیدا نکند.

استاد پژوهشگاه علوم انسانی و رئیس پیشین انجمن زبان شناسی ایران در گفت وگو با وبلاگ ساختمان، درباره واژه هایی که اخیرا توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی جایگزین شده اند و شوخی هایی که در فضای مجازی با آن ها می گردد اظهار کرد: اصولا ما ملت شوخ طبعی هستیم و مردم در همه زمینه ها با نگاه طنز به مسائل نگاه می نمایند، در نتیجه این فقط خاص واژه های فرهنگستان نیست، بلکه ما در زمینه های دیگر هم می بینیم که مردم خلاقیت نشان می دهند و لطیفه و شوخی درست می نمایند و به کار می برند. این خصلت ایرانی است.

او اضافه کرد: اما نکته دیگر این است که مردم گاهی اوقات فراموش می نمایند که این شوخ طبعی را کجا باید به کار برد. شوخی کردن با مسائل جدی شاید باعث از بین رفتن اهمیت شان گردد. یکی از این مسائل جدی به نظر من بحث زبان فارسی به عنوان زبان مشترک، رسمی و ملی ما است؛ این را یا قبول داریم یا نداریم. فکر می کنم به جز افرادی که نگاه خیلی خاص دارند، اغلب پذیرفته ایم که زبان فارسی یک عامل عظیم فرهنگی و در حقیقت ابزاری برای احراز هویت ما در دنیا است.

عاصی زبان فارسی را یکی از مهم ترین عوامل وحدت، انسجام و تداوم فرهنگ ما در طول تاریخ دانست و گفت: اگر به اهمیت زبان فارسی توجه کنیم، آن وقت زیاد درست نمی بینیم که درباره آن شوخ طبعی به خرج دهیم. از سوی دیگر، اگر قبول داشته باشیم که زبان فارسی زبان مشترک همه ایرانیان و اقوام این سرزمین با زبان های مادری گوناگون است و برای بیان مفاهیم علمی، آموزش در سطح مدارس و دانشگاه به زبانی رسا و توانا احتیاج داریم، آن گاه برای توانمندسازی و غنای واژگان آن نیز اهمیت بیشتری قائل خواهیم شد.

این زبان شناس سپس با بیان این که هر زبانی همواره با توجه به احتیاجهای اهل زبان و خواست و تلاش کاربران آن زنده مانده و رشد می نماید، اظهار کرد: در طی قرن ها و در مقاطع مختلف، اهل فرهنگ، ادب و اندیشه برای اعتلای زبان فارسی تلاش نموده اند. تنها در دوره فارسی نو که از بیش از هزار سال پیش شروع شده تا به امروز، عظیمانی در عرصه علم و ادب کمر به زنده نگه داشتن و گسترش زبان فارسی بسته اند. از فردوسی، ناصرخسرو، غزالی و شاعران و نویسندگان عظیم دیگر تا دانشمندانی مانند بوعلی سینا و ابوریحان که خدمات زیادی به غنای زبان فارسی و رشد واژگان علمی آن نموده اند. فرایندی که تا کنون ادامه یافته است و اتفاقاً امروزه اهمیت بیشتری نیز پیدا نموده است. نخست به دلیل این که ما در دورانی هستیم که سرعت پیشرفت علوم بسیار زیاد شده است و در تمام زمینه های علمی مفاهیم، واژه ها و اصطلاح های جدید به وجود می آید و هر زبانی ناچار است واژه هایی برای بیان آن ها بسازد و به کار برد؛ ما هم باید برای فارسی چنین کاری کنیم. دیگر آن که گسترش و پیشرفت های چشم گیر فناوری اطلاعات و شبکه ها و ابزارهای نوین ارتباطی و پیدایش رایاسپهر شرایط تازه و فرصت بی مانندی را برای بالندگی و دنیای شدن زبان ها و فرهنگ های گوناگون به وجود آورده که ما نیز با بهره گیری عالمانه و هوشمندانه می توانیم زبان فارسی را به صندلی شایسته و درخور آن در دنیا برسانیم.

او ادامه داد: اهل زبان و کسانی که به خصوص با ادبیات و زبان شناسی آشنا هستند، بیشترین سهم را می توانند در این زمینه داشته باشند. و این جاست که به واژه گزینی احتیاج پیدا می کنیم؛ واژه گزینی کاری است که به عهده فرهنگستان گذاشته شده و وظیفه اصلی فرهنگستان یافتن واژه های مناسب برای مفاهیم علمی است. حجم واژه های تخصصی علمی و فنی نسبت به واژه های عمومی با کاربرد روزمره بسیار بیشتر است. البته در واژه گزینی برای واژه های عمومی باید دقت بیشتری گردد تا مورد پسند مردم باشد و احتمالاً جنبه شوخی پیدا نکند و مردم نسبت به آن ها حساسیت نداشته باشند. در خصوص واژه های علمی اصلاً چنین نیست. واژه های علمی از طریق متخصصان و در مجامع علمی و در منابع و نوشتگان علمی به کار می رود و مسئله ای ندارد. در همه رشته های علمی مجموعه ای از اصطلاحات و واژه های علمی (یا ترمینولوژی) داریم که به شکلی قاعده مند و منظم (سیستماتیک) ساخته می شوند و به راحتی به کار می فرایند.

مصطفی عاصی درباره راهی که واژه های گزینش شده جدی گرفته شده و به کار برده شوند نیز گفت: این واژه هایی که بیشتر مورد شوخ طبعی مردم قرار می گیرد، واژه های عمومی است که کاربرد همگانی دارد. یکی از راه هایی که می گردد کاری کرد تا این واژه ها جدی گرفته شوند این است که فرهنگستان یا کسان دیگری که به صورت آزاد و مستقل واژه سازی یا واژه گزینی می نمایند بکوشند واژه های عمومی را خوش آوا، خوش ساخت و تا جای ممکن شفاف برگزینند تا مردم به راحتی آن ها را بپذیرند. اما بسیار مهم است که توجه داشته باشیم در کار واژه گزینی در یک سو متخصصان و زبان شناسان و ادیبان هستند که واژه های برابر یا معادل را از منابع غنی زبانی و فرهنگی موجود پیدا می نمایند یا خود می سازند و باید بیشترین تلاش را بنمایند تا واژه های مناسب و مقبول با به کارگیری همه قواعد و سازوکارهای ساختمان زبان بسازند. در سوی دیگر مردم هستند. اگر اصل واقعیت زبان و احترام به فرهنگ ملی نزد مردم اهمیت داشته باشد، واژه گزینی را به عنوان یک احتیاج فرهنگی می پذیرند و دیگر با آن شوخی نمی نمایند بلکه از آن پشتیبانی هم می نمایند.

او در شرح بیشتر اعلام کرد: اگر عزم جدی برای واژه گزینی و تقویت زبان فارسی وجود داشته باشد، مردم به راحتی واژه ها را می پذیرند، از آن ها استقبال می نمایند و هیچ مسئله ای هم با آن ها ندارند. اما اگر این عزم جدی نباشد یا اهمیت این موضوع درک نگردد، نمی توان انتظار بیشتری داشت. وجود فضای علمی و جوّ سالم و محترمانه فرهنگی نیز می تواند نقد منصفانه و سازنده را جایگزین شوخی و تمسخر کند. در چنین فضایی داوری ها بر پایه معیارهای منطقی و همراه با خردورزی خواهد بود و واژه گزینی امری ملی و فراتر از سوگیری های فردی، سلیقه ای و غرض ورزی شخصی دانسته شده، همه مردم دلسوزانه در آن شرکت خواهند کرد.